Bệnh sốt mò là một bệnh do tác nhân Orientia tsutsugamushi, có ổ dịch thiên nhiên, truyền ngẫu nhiên sang người khi bị ấu trùng mò đốt. Bệnh xuất hiện ở Việt Nam quanh năm nhưng chủ yếu về mùa mưa từ tháng 4-5 đến tháng 9-10, đỉnh cao vào những tháng 6-7.
- Trẻ bị sốt rét run người xử trí như thế nào là đúng?
- Cây thuốc hỗ trợ hạ sốt cho trẻ an toàn và hiệu quả nhất
Ấu trùng mò là con gì?
Ấu trùng mò là loài thuộc họ ve bét, lớp nhện, ngành chân đốt, kích thước bé dưới 1 mm, màu sắc vàng, da cam; còn gọi là mò đỏ. Ở giai đoạn ấu trùng, mò thường ký sinh ở chuột, thú nhỏ và có khả năng đốt người.
Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh
– Nguồn bệnh: là các động vật hoang dã: như loài gậm nhấm (chủ yếu là chuột), thỏ, lợn, các loài chim, hoặc gia súc (chó, lợn, gà)…
– Trung gian truyền bệnh: Mầm bệnh là Orientia tsutsugamushi (còn có tên R.orientalis, hoặc R.tsutsugamushi). Ấu trùng mò bị nhiễm R. orientalis khi hút máu vật chủ có mang mầm bệnh, sau đó ấu trùng mò phát triển thành mò trưởng thành và đẻ trứng.Trứng nở thành ấu trùng đã mang sẵn mầm bệnh và sẵn sàng hút máu (mò có thể truyền mầm bệnh qua trứng đến đời thứ 3). Những con ấu trùng đời sau này sẽ làm lây nhiễm cho các con vật khác và người khi đốt và hút máu. như vậy mò vừa là vật chủ, vừa là trung gian truyền bệnh. Quá trình nhiễm trùng được duy trì trong tự nhiên giữa mò và các loài gặm nhấm v.v..và do mò truyền mầm bệnh qua các đời sau của mò. Việc mò đốt và hút máu người, truyền R.orientalis sang người chỉ là một sự ngẫu nhiên.
– Điều kiện lây truyền: mò Leptotrombidium thường sống ở các bụi cây, bụi cỏ ẩm…phía trên là các vòm cây cao, hoặc trong các hang đá có các loài gậm nhấm sống. Do đó người thường mắc bệnh sốt mò khi đi qua hoặc làm việc ở những nơi này như: bộ đội hành quân chiến đấu, người đi săn, phát rẫy làm nương rẫy v.v..hoặc khi đi qua các vùng ven suối, ven song, vào các hang đá.
-Cơ chế bệnh sinh: Từ vết loét r. orientalis đột nhập vào hệ bạch huyết gây viêm hạch tại chỗ rồi tiến tới gây viêm hạch toàn thân, gây sưng, đau hạch. đồng thời chúng đột nhập vào máu gây viêm nội mạc huyết quản toàn thân gây tổn thương viêm nhiễm ở các phủ tạng.
Biểu hiện của bệnh
Người mắc bệnh này thường sốt nhưng không rõ nguyên nhân, rất khó phát hiện nên cần có những hiểu biết cụ thể về bệnh để điều trị và theo dõi.
Khi bị mò mang mầm bệnh đốt, người bệnh sẽ ủ bệnh trung bình từ 8-12 ngày. Lúc đầu tại nơi ấu trùng mò đốt có một nốt phỏng nước bằng hạt đỗ, không đau, bệnh nhân thường không chú ý. Sau vài ngày, bệnh phát ra với những triệu chứng như: Sốt cao từ 38 – 40 độ C, sốt liên tục, kéo dài trong khoảng 15-20 ngày, thậm chí tới 27 ngày nếu không điều trị. Trong 1-2 ngày đầu có thể sốt rét run, kèm theo nhức đầu nặng, đau mỏi cơ.
Xuất hiện các nốt loét đặc trưng của bệnh sốt mò ở những vùng da mềm, ẩm như: Bộ phận sinh dục, vùng hạ nang, hậu môn, bẹn, nách, cổ… đôi khi ở vị trí bất ngờ trong vành tai , rốn, mi mắt (dễ nhầm với lẹo mắt). Đặc điểm của nốt loét là không đau, không ngứa; người bệnh thường chỉ có một nốt, hình tròn hoặc bầu dục, đường kính 1mm- 2 cm. Nốt phỏng ban đầu phát triển dần thành dịch đục, sau 4 – 5 ngày vỡ ra.
Xuất hiện hạch cùng lúc với sốt hoặc sau khi sốt 2- 3 ngày tại khu vực nốt loét, khi sờ vào thường có cảm giác sưng và đau.
Cùng với hạch còn có hiện tượng nổi ban sau khi sốt khoảng 1 tuần, nốt ban thưa hơn so với xuất huyết Dengue. Ban mọc khắp người, trừ lòng bàn tay bàn chân, tồn tại vài giờ đến 1 tuần.
Bệnh nhân bị nặng thường có biểu hiện như: Tiếng tim mờ, huyết áp thấp, mạch chậm so với nhiệt độ, chảy máu cam, viêm phế quản, viêm phổi không điển hình…
Ngoài ra bệnh sốt mò còn có thể không có biểu hiện đặc trưng là nốt loét nên rất khó phát hiện.
Bệnh phải được điều trị bằng kháng sinh thích hợp. Nếu can thiệp muộn hoặc không hiệu quả có thể có biến chứng như: Viêm cơ tim, sốc nhiễm khuẩn, viêm phổi, suy hô hấp, viêm não, viêm màng não… rất nguy hiểm.
Cách phòng bệnh
Biện pháp phòng bệnh chính là ngăn ngừa mò đốt bằng cách: Tránh ngồi, nằm, hoặc phơi quần áo, đặt balô trên bãi cỏ, gần bờ bụi, gốc cây. Khi đi phát nương, làm rẫy, hành quân dã ngoại, trinh sát vào rừng cần mang giầy và tất, chít ống quần để tránh mò bám vào cơ thể và đốt.
Tẩm quần áo bằng thuốc diệt mò (permethrine và benzyl benzoat) hoặc xoa chân tay bằng thuốc xua mò (diethyltoluamid, DEET).
Diệt mò ở môi trường bằng cách phun thuốc diệt mò như: Diazinon, fenthion, malathion, lindane, dieldrin, chlordan… vào đất ẩm, bờ bụi cây cỏ cao dưới 20 cm quanh nhà, nơi râm mát.
Tiến hành diệt chuột là loài vật chủ cho ấu trùng mò ký sinh.
Phát quang bụi rậm, vệ sinh môi trường tránh cho mò làm tổ.
Để hạn chế những biến chứng do bệnh gây ra cũng như thuận lợi cho quá trình điều trị, khi có các biểu hiện sốt cao người bệnh nên thăm khám càng sớm càng tốt để phát hiện nguyên nhân gây bệnh. Không nên tự ý điều trị bệnh tại nhà vì có thể khiến tình trạng bệnh không thuyên giảm mà nặng thêm.
Tổng hợp từ nhiều nguồn
